Fjárhagsstaða fjölmiðla ein helsta ógn við fjölmiðlafrelsi

Mynd: RSF

Samtökin Blaðamenn án landamæra (RSF) segir stöðu fjölmiðlafrelsis* aldrei hafa verið verri frá upphafi mælinga en samtökin hafa greint frelsi fjölmiðla síðastliðin 23 ár. Samtökin segja bága fjárhagsstöðu frjálsra fjölmiðla eina helstu ógn við sjálfstæði þeirra. Til að tryggja frelsi, sjálfstæði og fjölbreytileika fjölmiðla þurfi fjárhagslegan stöðugleika og gagnsæi. Aukinn efnahagslegur þrýstingur á blaðamenn og fjölmiðla færi vopn í hendur þeirra sem ala á upplýsingaóreiðu og lýðskrumi.

Ísland færist upp um eitt sæti á nýjum lista RSF yfir fjölmiðlafrelsi og situr nú í 17. sæti árið 2025. Þetta er í fyrsta skipti sem Ísland færist upp um sæti síðan árið 2020. Staðan er engu að síður óásættanleg í samanburði við nágrannaþjóðir okkar á Norðurlöndunum, sem halda áfram að skipa efstu sæti listans. Noregur, Danmörk, Svíþjóð og Finnland eru öll meðal efstu landanna og mælist fjölmiðlafrelsi þar mikið, en á Íslandi er það einungis talið viðunandi. Ein helsta ástæðan sem nefnd er í skýrslu RSF er að sjálfstæði íslenskra fjölmiðla stafi ógn af viðhorfum stjórnmálamanna til fjölmiðla og harkalegri gagnrýni þeirra.

„Þótt um litla breytingu sé að ræða vonum við auðvitað að það að Ísland færist upp um sæti sé merki um að aðstæður fjölmiðla fari batnandi eftir hrap síðustu ára. Það er ekki svo langt síðan Ísland vermdi efstu sæti listans ásamt nágrannaþjóðum okkar og þangað getum við komist aftur. Það gerist þó ekki af sjálfu sér heldur krefst áframhaldandi hagsmunabaráttu blaðamanna, aðgerða stjórnvalda og stuðning atvinnulífsins og almennings. Eitt af því sem við sjáum í þessari skýrslu og Blaðamannafélagið hefur bent á er hversu skaðleg harkaleg orðræða stjórnmálamanna í garð fjölmiðla er þegar kemur að sjálfstæði fjölmiðla og hvernig bág fjárhagsstaða frjálsra fjölmiðla getur grafið undan lýðræðinu“ segir Sigríður Dögg Auðunsdóttir, formaður Blaðamannafélags Íslands.

Í skýrslunni eru helstu ástæður þess að Ísland stendur að baki hinna Norðurlandanna sérstaklega tíundaðar. Þar má nefna:

Harkaleg gagnrýni stjórnmálamanna: Harkaleg gagnrýni stjórnmálamanna á störf blaðamanna og fjölmiðla er talin skapa pólitískan þrýsting og draga úr trausti almennings á fjölmiðlum.

Smæð fjölmiðlamarkaðarins: RSF bendir á smæð fjölmiðlamarkaðarins og nefnir fall Fréttablaðsins sérstaklega. Staðan á auglýsingamarkaði sé áhyggjuefni.

Efnahagslegur þrýstingur: Í skýrslunni segir að smæð íslenska fjölmiðlamarkaðarins geri blaðamenn sérlega viðkvæma fyrir þrýstingi frá atvinnulífinu og nefnir íslenskan sjávarútveg sérstaklega. Blaðamenn utan höfuðborgarsvæðisins séu sérlega berskjaldaðir gagnvart efnahagslegum og pólitískum þrýstingi.

Takmarkanir á aðgangi að upplýsingum aðför að upplýsingarétti: Íslensk yfirvöld takmarki aðgengi blaðamanna að upplýsingum að óþörfu m.a. störf blaðamanna á hamfarasvæðum, án rökstuðnings, sem er talin aðför að upplýsingarétti.

Ómarkviss ríkisstuðningur til fjölmiðla: RSF telur að þrátt fyrir að hið opinbera hafi tekið upp styrki til einkarekinna fjölmiðla að stuðningurinn sé ómarkviss og framkvæmd hans geti jafnvel leitt til aukinnar fákeppni.

Hér má finna frekari upplýsingar um aðferðafræði og lista RSF um fjölmiðlafrelsi.

*Fjölmiðlafrelsi er skilgreint af samtökunum sem öryggi og geta blaðamanna og fjölmiðla til að velja, skapa og dreifa fréttum í þágu almannahagsmuna án pólitískra eða efnahagslegra afskipta.